Hyttebygging i trange tider

Når me snakke om hyttebygging, e det fyst å fremst tomt og material te byggverket me har i håve. Uden tomt, ingå hytta, det e klart. Å e man så de heldige å har fått ei tomt, så bjynne straks planleggingå.

Rett itte krigen, då me fekk oss hyttetomt, va det mange problemer som sko løysast før hyttå sto ferige. Den gongen va det ikkje byggeløyve så va det stora probleme, arkitekt va det heller ikkje någen så sporte itte. Det va strenge rasjonering, og hyttebygging va ikkje et prioritert område for staten. Matrial va næremast ikkje å oppdriva, spiger og sement va strengt rasjonert. Det måtte brugast møje oppfinnsomhed for å skaffa seg någe te å bygga av. Hyttene reiste seg aligavell nærmast i tross, litt itte litt i den farten eigaren klarte å skaffa seg matrialer. Udformingå kom an på ka så gjekk an å få ud av det så va te rådighet. Hyttene blei små personligheder så viste klart kor kreative hyttemaen konne vera når an fekk sleppa te.

I tillegg te å vera håndtlangar for maen, så måtte kånene òg fiksa det så trengdes te ein nye husholdning på lande. Det gjaldt å ha goe fantasi te å sjå mulighetene i det så konne skaffas, for det va rasjonering på stort sett alt.
Der stilte mor mi sterkt. Hu hadde alltid vært flinke te å finna billige løysinger på problemer. Før krigen hadde hu sydd telt av potetesmølsekker så hu fekk tag i hos slaktar Idsø, der hu arbedde. Så i ferien rodde de te Storavigå på Usken og låg i “Potetesmøl-teltet”, og hadde en flotte ferie, heilt gratis. At det stostempla Jærens Potetmjølfabrikk AL Klepp på teltduken, betydde ingen ting.
Dette teltet kom ibrug igjen då me sko bjynna på byggingå. Det blei slått opp på tomtå, så me hadde ein plass å ligga i starten.
Det så hjalp oss i gang, va at fabrikken der far min arbedde sko utvida, og et gammalt hus blei reve. Der fekk han både vinduer, dører og ein etasjeom. Någe material kom òg på plass, så itte kvert fekk me oss ei lidå rødmalte hytta med to småruditte vinduer. Inni va hu grønnmalte.
Malingå ligna på det så i byen gjekk onna navnet Bergesengrønt, for det va fargen på Bergesenbådane så blei bygde på Rosenberg, men eg vett ikkje kor han hadde fått tag i malingå. Etasjeomen kom på plass, branntesyne hadde nok ikkje godkjent uppsettingå, men de såg aldrig verken hyttå eller omen.
Så va det å skaffa sengklær. I byn hadde me ein nabo så stopte divaner. Mor mi fekk han te å laga madrasser te oss. De va stopte med treull og trekte med strie, å va knallharde. I lange tier hadde hu samla ullfiller så hu leverte te ein sjoddifabrikk på Storhaug. Tebage fekk me vattepper, så va goe nok te dyner om sommeren. Pudetrekk hadde hu sydd av sokkersekker så òg kom fra slaktar Idsø. De va grove og sikkert veldigt sterke. Hu sydde håndkler òg av sama stoffet så me sko ha te å tørka hendene på når me hadde jobba i hagen og va skikkeligt skjitne. Tepper hadde de kjypt på det såkaldtes “fiendtlig eiendom” itte krigen, der blei mye militærutstyr selt. Då hadde me fått utstyr te å reia opp på golvet, for me måtte ligga på fladseng te me hadde fått bygd oss et soverom.

 

Fyste måtte me få ein plass å koga, meinte mor mi. Så kjykkenet kom fyst. Det va ikkje rare greiene. Et vindu med kjøkkenbenk foran og med hydla onna te gryder å mad, og ei hydla på veggen te koppar å sont. Udfor på bagsiå av kjøkkenveggen, i skyggen, lagte far min et skab på veggen med fluenetting for dørå. Der holdt maden seg kalde om s o m m e r e n . Melkå firte me ner i brønnen når det va varmt. Te vannbyttå hadde me et lide bor utforbi, der va òg plass te og vaskefad og håndkle.
Det va et stort framskritt for mor mi å få eget kjykken, med ein trygge plass te primusen. Hu sydde røruditt fortrekk onna kjøkkenbenken, og blondegardiner for vinduet. Koseligt blei det, sjøl om romme ikkje va merr en tri m2, men i den tia sko det bare vera plass te ein person på kjykkene, å det va kånå – ingen andre så blande seg inn der.
Mor mi storkoste seg der med utsikt te foglabrette og heile dalen nerforbi. Primus og turgrydesett hadde de skaft seg i anledningen telturen te Usken, så det kom te nytta nå. Parafinspann hadde de òg, men det va heilt umuligt å få hengt på sykkelen, så der måtte de skaffa seg et nytt.

Ein blekkslager i Dusavigå lagde goe spann, men du måtte ha me deg material. På “hermetikken” brukte de møje tomatpurè, den kom i femliters boksar. Det trengdes to boksar te et brukbart parafinspann. Spannå blei klypte opp å sydde med innsiå ud, så ingen konne se at det va tomatpurèboksar så va brokte. Far min fekk lagd seg et godt spann så hang fint på sykkelstyre.
For å få primussprit motte me fyst på politikammerse for å fårekvisisjon. Der måtte me forklara at me hadde hytta, å trengde sprit te primusen. Så motte me ta tomflaska og rekvisisjonen med te ein malerforetning. Der tapte de sprit fra et stort fat.
Så når sprit, parafin og rensenåler va på plass, då konne me endelig fyra opp primusen å koga kaffi.
Kjelen òg va og kjypt på “fiendtlig eiendom”, og va ein militærversjon av turkjel, heil uden tud, bare me et hål å hella fra. De krevde trening å treffa koppane me den.

Lys va ikkje någe problem om sommeren, men utpå høsten trengde me itte kvert lys. Far min så va litt netthendte med sont, lagde både ein parafinlampe for vegg te kjykkene, og ein for stuå så sto på bore. De va ikkje så flotte, men de lyste godt.
Når me sko ud om kvelden, hadde me ei “Flaggermuslykt”, ei tette parafinlykt med hank så me konne bera me oss.

De einaste me savna litt, va ein radio. Itte mange år med radioforbud, så va det koseligt igjen å sitta rondt radioen om kveldene. Så då syster mi Irene, så va voksen å hadde jobb på “Gymmien” (eller Vestlandske Gummivarefabrikk, så det egentligt hette), Maskot” reiseradio, å far min hadde rigga opp en lange antenne imydlå to trer, fekk me me oss både barnetimen og “Rundtomkring” på lørdagskvelden. Reiseradio va et nokså nytt fenomen. Radioen vedde mangen kilo, så det va ikkje någe en konne gå å dingla me i hondå.
Ein gong mor mi kom med siste båden på lørdagskvelden, skulle me gå å møda na på veien, far min og eg. Midt i barnetimen va det, å eg hadde ikkje lyst. Då tog far min radioen på berebrette på sykkelen, og eg fekk hørra barnetimen mens me gjekk.
Mange år seinere fortalte Gudrun Hogstad, så bodde på toppen av Hetlandsbakken, at hu hadde vært utfor den lørdagskvelden å blitt så redde for hu hørte folk så lo og sang på veien. Hu sprang inn te maen, han Gunleif, å ba an låsa dørå, for det kom ein gjeng med fodle å galne folk på veien. De låste dørå å stilde seg bag gadinene i stuå for å kikka ka det va så foregjekk. Då de såg ka så kom, konne de ikkje anen enn le, for det va far min og eg så kom gåanes med barnetimen på radioen.

Syster mi va flinke te å skaffa ting så me trengde. Ein gong hadde hu fått tag i ei flagstang. Han så hadde lagd na syns hu ble for liden, men for oss så hadde hytta høgt oppi liå, va hu flotte. Me flagstangå surde fast på sykkelen, gjekk hu heilt te hyttå på Øvre Hetland. Flagstangå kom på plass, å det va store stas den fyste gongen flage blei heist. Eg tror meste mor mi felde ei tåra då.

 

Ittekvert fekk me oss soverom med senger, då blei det straks mer orden i stuå.
Syster mi, så arbedde i den avdelingen på “Gymmien” så lagde fòr te hyggstyvlane, hadde lagt merke te at jarekantane på stoffe blei klypt av. Det blei lange strimler så bare blei hevne. Hu viste strimlene te mor mi, så me ein gong såg muligheter. Dette konne det ble filleryer av.
Jarestrimlene blei samla å tatt me på hyttå. Der blei det lagd grua ude, å strimlene blei farga i ei svere gryda. Mange fine fargar blei det, å svere nyster med strimler.
Bestemor te Ernst Berge i Frøylandsbakken var naboen vår i byen. Hu hadde vev og vevde flotte filleryer med rosengangmønster av jarestrimlene, å me fekk nye ryer på golve både hjemma og i hyttå.

Me synes me hadde det flott i hyttå. Igronen va hu akkurat passelige te oss.
Det blei ti te å fiksa i hagen, å få planta de nødvendige trenå så sko je oss frokt og ber i framtiå.
Det blei vist møje oppfinsomhed for å finna någe fornuftigt å bruga adle steinane te så va på tomtå. De va det ikkje mangel på, så møje energi blei lagt i steinmurar. Å så bjynte jo sevfølgeligt planlegginga av den hyttå så sko byggast, bare den forargelige rasjoneringå va slutt.
Men det e ein aen historie…

Redaktør -